OMGEVING

Het Stadspark is de grootste groene long in de Antwerpse binnenstad. Het park is meer dan 150 jaar geleden ontworpen volgens de principes van de romantische landschapsstijl, wat tot op vandaag sterk wordt gewaardeerd door bezoekers en omwonenden. Het oorspronkelijk ontwerp van Friederich Eduard Keilig uit 1868 is nog herkenbaar en vrij goed bewaard gebleven. Omwille van de grote historische en botanische waarde is het park in 2010 beschermd als monument. Helaas wordt de karakteristieke Stadsparkvijver sinds de jaren ‘60 niet meer gevoed door de Herentalse Vaart en kan het oorspronkelijke waterpeil niet worden gehandhaafd. Door de evolutie van het groenbestand en veranderingen in het beheer is de groenstructuur sterk gedegradeerd. Het Stadspark heeft echter nog steeds een hoge potentiële waarde op het vlak van ecologie, educatie, historiek, zachte recreatie, klimaatadaptatie enz. Om al deze redenen drong een herwaardering van het Stadspark zich op.

De ontwerpaanpak voor het herwaarderingsplan vertrekt vanuit ‘de historiek als narratief voor ruimtelijke kwaliteit’, ‘een divers park voor diverse gebruikers’ en ‘een klimaatpark in het hart van de stad’. Deze drie strategieën definiëren de gemeenschappelijke waarden van alle actoren die vanuit diverse hoeken kijken naar het Stadspark. De gelaagde visie vertaalt zich in een herwaarderingsplan van het Stadspark op schaal van de stedelijke ruimte. Een ontwerpproces op maat van de opgave en in dialoog met het stadsbestuur, de stadsdiensten, de actoren en de ruime bevolking verfijnt het ambitieuze maar tegelijk realistische ontwerpvoorstel en leidt uiteindelijk tot een gefaseerde realisatie op terrein.

De Dageraadplaats is gelegen in de wijk Zurenborg, tussen de stations Antwerpen-Berchem en Antwerpen-Centraal. Voor de heraanleg schuilde de problematiek enerzijds in de gebrekkige staat van de verharding en de slechte gezondheidstoestand van de vele kastanjebomen, anderzijds hield de locatie een maatschappelijk uitdaging in. De aanwezigheid van de monumentale bomen zorgt er namelijk voor dat het plein een ongekende aantrekkingskracht heeft op de buurtbewoners en een levendig centrum vormt, waar afkomst, leeftijd of andere vooringenomenheden, die elders voor problemen zorgen, geen rol spelen.

In het ontwerp is daarom gekozen om bij de herinrichting van het plein een zo groot mogelijk aantal bomen te behouden. Deze zijn echter niet binnen hun huidig, rechthoekig stramien gehouden, maar middels de reorganisatie van het plein ‘losgelaten’, als vrije bomen centraal op het plein. Langs weerszijden zijn twee activiteitenstrips in zwarte basaltkasseien voorzien, waar alle mogelijke straatmeubilair is gegroepeerd. Deze strips zijn geflankeerd door twee bomenrijen van moeraseiken die over enkele decennia, wanneer de kastanjebomen verdwenen zijn, hun taak kunnen overnemen.
De ‘strips’ geleden het plein in drie zones: de randzone in granieten mozaïekkasseien, waar terrassen voor de horeca kunnen komen, de activiteitenstrips, en een centraal plein in massieve betonplaten dat fungeert als podium voor het leven in de stad. Hier kan gebasket, gespeeld of gerust worden onder het goedkeurend oog van de terrasjesgangers aan de rand. Het geheel vormt een polyvalent plein, aanpasbaar aan de noden die zich voordoen, in de lommerte van de majestueuze kastanjebomen en een lichtconstructie die een sterrenhemel simuleert.

In Everdijstraat staat de voormalige woning van Cornelis Floris; beeldhouwer, architect en ontwerper uit de 16^e eeuw. Zijn interpretatie van de Italiaanse renaissancestijl kende een verregaande internationale verspreiding, in die mate dat men tot op vandaag van de ‘Florisstijl’ spreekt. (bron: Archivalisch onderzoek, B. Deseure)

Het perceel bestaat uit een 16^e eeuwse voorbouw en een achterbouw uit 1947. Het geheel werd vanaf het einde van de19^e eeuw gebruikt als schoolgebouw en werd in 1986 als monument beschermd.

De uitdaging voor OMGEVING bestond erin dit bijzondere geheel te herbestemmen tot vier winkelruimten, acht appartementen en vier studio’s. Tijdens dit proces werd het eisenpakket inzake brandveiligheid, wooncomfort en technische beperkingen verzoend met de bouwhistorische waarde. Het ontwerp- en uitvoeringsproces bleek een gedetailleerde evenwichtsoefening tussen verleden en heden, en werd een nauwe samenwerking tussen bouwheer, architect, interieurarchitect, onroerend erfgoed en de aannemer.

De voorbouw werd herleid tot zijn oorspronkelijke vorm en uitzicht van eind 19^e eeuw. Kelders en circulatieruimtes werden geoptimaliseerd. Waardevolle historische elementen zoals het houten buitenschrijnwerk, wandschilderingen, versierde consoles, behangpapier, vloertegels, wandpleisters, houten spanten en oude verhuisluiken werden vakkundig gerestaureerd, en geaccentueerd. De monumentale glasstraat in de voorbouw werd gerestaureerd tot de blikvanger van het gebouw. In de appartementen werden nieuwe technieken zoals keuken, badkamer en toilet, ondergebracht in strakke, zwarte dozen die los in de ruimte werden geplaatst. Het vormelijk contrast tussen bestaand en nieuw wordt op die manier extra in de verf gezet, terwijl de impact op het bestaande gebouw minimaal blijft. De achterbouw heeft een vormentaal die meer gericht is op de periode na de Tweede Wereldoorlog en huisvest nu vier compacte studio’s.

De ziekenhuisgroep ZNA groepeert de voormalige Antwerpse OCMW-ziekenhuizen onder één dak. Het nieuwe complex ZNA Cadix, dat uit 19 verdiepingen zal bestaan, vormt het scharnierpunt tussen het stadscentrum, Park Spoor Noord en de haven.

De ruimte tussen ZNA en de dokken krijgt een verkeersluwe inrichting die inspringt op de schaal van het naastliggende dok. De voormalige Kempenstraat wordt vervangen door een trambedding met een halte voor de hoofdingang en door een fietssnelweg. Het ambulant-logistieke en gemotoriseerde verkeer wordt via het noorden in de ondergrondse parkeergarage geleid. Deze ingrepen maken het ziekenhuis en zijn omgeving vlot bereikbaar, overzichtelijk en veilig.

Behalve de noodzakelijke verhardingen in functie van de bereikbaarheid en de veiligheid wordt het bijna drie hectare groot publiek plein zo groen mogelijk ingericht. Aansluitend op de beeldkwaliteit van het Eilandje wordt op de ondergrondse parking een prairietuin van 5000 m² ingericht. De tuin tussen ZNA en de dokken is de perfecte ontspanningsmogelijkheid voor patiënten, hun bezoekers en het personeel. De rijke beplanting heeft voor elk seizoen verrassingen. De zone tussen ZNA en Park Spoor Noord wordt ingericht met extensieve bloemenweiden, inheemse bomenrasters en wadi’s voor de waterberging. Deze inrichtingselementen beogen een parksfeer waarmee de buitenaanleg van het ziekenhuiscomplex maximaal aansluit op zijn omgeving.

Bredabaan is naast een gewestweg ook de belangrijkste winkelas in het noorden van Antwerpen. Met de vernieuwing van de aanwezige traminfrastructuur als eerste aanleiding, werd door allerlei actoren de kans gegrepen om deze belang- rijke winkelstraat opnieuw in te richten. Door het openbaar vervoer en de voetgangers prioriteit te geven boven het gemotoriseerd verkeer, slagen OMGEVING en Technum erin de veiligheid te vergroten en het straatbeeld op een hoog niveau te brengen.

Een continue stadsvloer van graniet biedt een rustige basis waarbij strategische plaatsen een bijzondere inrichting krijgen. Het aan Bredabaan grenzende Burgemeester Jozef Nolfplein wordt omgetoverd tot een samenhangend geheel met groenelementen en ruimte om te ontmoeten en te spelen. Een langgerekte spiegelvijver met speelse fonteinen markeert de toegang tot het districtshuis. Door de verplaatsing van de tramsporen ontstaat ook aan de overzijde van het plein ruimte voor terrassen. Iets verderop, aan de centrale tramhalte bij het Bouckenborghpark, worden oversteekbewegingen vlot en veilig gemaakt. Een groot aantal verschillende boomsoorten, verspreid ingeplant op de perrons, en nieuwe laanbomen op de tussensegmenten zorgen voor eenduidigheid en herkenbaarheid. Op deze manier is Bredabaan een groene en aangename winkelwandelas geworden.

Blue Gate Antwerp is het eerste circulaire bedrijventerrein in Vlaanderen dat in volle ontwikkeling is op de gronden van de voormalige petroleumhaven in het zuiden van Antwerpen. Deze brownfield met een oppervlakte van 120 hectare wordt herontwikkeld tot een hoogwaardig, watergebonden en eco-effectief bedrijventerrein.

In 2010 zijn de krijtlijnen voor deze herontwikkeling vastgelegd in het masterplan dat door OMGEVING werd opgemaakt. De stad Antwerpen organiseerde vervolgens in 2013 een concurrentiële dialoog om zo een private partner te selecteren voor de sanering, de ontwikkeling en de exploitatie van het terrein via een publiek-private samenwerking. Na een intensief traject is in 2016 het consortium Blue O’pen, onder leiding van de DEME-groep en BOPRO, aangesteld als private partner. Als onderdeel van Blue O’pen staat OMGEVING in voor het ontwerp van het publiek domein en de opvolging van de werken. Het ontwerp omvat onder andere een logistieke zone, een zone voor productie, een zone voor onderzoeksactiviteiten en een centrale ecologische corridor van 14,5 ha waar in samenspraak met Natuurpunt en de Universiteit Antwerpen wordt gestreefd naar een natuurlijke en spontane ontwikkeling. Daarnaast heeft OMGEVING eveneens de ‘duizendpootbrug’ ontworpen over de ecologische corridor. De erfgoedrelicten uit het petroleumverleden zoals pijpleidingen, loodsen en tanks bepalen mee de uniciteit van deze werkplek van de toekomst. De eerste fase is opgeleverd in de zomer van 2019.